Göz Tembelliği (Ambliyopi)

İnsanlar doğdukları andan itibaren her iki gözden alınan görsel uyarıları beyinde birleştirmeyi öğrenirler. Bu sayede iki gözden gelen görüntüler tek bir görüntü olarak algılanır. Bu gelişimin herhangi bir sebepten dolayı engellenmesi durumunda ise tıp dilinde "Ambliyopi" dediğimiz göz tembelliği ortaya çıkar.

Göz tembelliği, bebeklik ve/veya çocukluk çağında bir veya iki gözde görmenin uygun bir şekilde gelişmemesidir. Toplumda %1-5 oranında görülen göz tembelliği çocuklarda önlenebilir görme kayıplarının (körlüğün) ve erişkinlerdeki kalıcı tek taraflı görme bozukluğunun en sık sebebidir.

Bir çocuğun görmesi ilk birkaç yıl içerisinde gelişir. Bu yüzden mümkün olduğu kadar erken tanı konulması ve tedavi başlanması çok önemlidir. Aksi halde çocukta normal ve sağlıklı görme gelişmeyecektir.

Kimler Risk Altındadır?

Göz tembelliği prematüre doğanlarda, gelişme geriliği olanlarda, ailesinde göz tembelliği bulunanlarda daha sık görülür. Annenin gebeliğinde sigara, alkol veya ilaç kullanması da risk faktörleri arasındadır.

Göz Tembelliğinin Nedenleri

Göz tembelliğine sebep olan durumları ana olarak 3 başlık altında toplayabiliriz. Tek gözde tembelliğe neden olan en önemli iki sebep şaşılık ve iki göz derecesinin farklı olmasıdır. Bu iki durum bazen beraber de olabilir (Mikst Ambliyopi).

• Şaşılık (Göz kayması)(Strabismik Ambliyopi) : Gözlerin farklı yönlere bakmasına şaşılık denilmektedir. Bir göz düz bakarken diğeri içe, dışa, yukarı veya aşağı bakabilir. Böyle bir durumda çift görmekten kaçınmak için çocuğun beyni düz olmayan gözden gelen görüntüyü baskılar. Bu da kayan gözün görme gelişimini bozar.
• Derece Farkı (Anizometropik Ambliyopi):  Gözün derecesinin olmasına kırma kusuru denilmektedir. Bunlar miyop (uzağı görememe), hipermetrop (uzağı ve yakını görememe) ve astigmattır (çarpık veya bulanık görme). Çocuğun bir gözünün derecesi diğerinden fazla olduğunda, yüksek derecesi olan göz bulanık görür. Beyin bu bulanık görüntüyü baskılar ve böylece o gözün görmesi gelişemez. Bazen her iki gözün derecesi de yüksek olabilir, bu durumda her iki gözde de tembellik gelişir.
• Deprivasyon Ambliyopisi: Bebeklik ve çocukluk çağında ortaya çıkan katarakt, göz kapağı düşüklüğü (pitoz) veya korneal opasite gibi durumlar göze giren ışığı engellediği için, o gözün gelişimini engeller ve gözde tembellik oluşmasına sebep olur. Nadir görülen bu durumlarda göz tembelliği riski çok yüksek ve tedavisi çok daha zor olduğu için saptandıktan sonra en kısa zamanda tedavi başlanmalıdır.

Eğer göz tembelliği göz kayması ya da düşük göz kapağı sebebiyle oluşmuş ise, aileler bu durumu erken dönemde fark eder ve göz tembelliği tedavisine erken dönemde başlanabilir.

Ancak göz tembelliğine neden olan etken göz dereceleri arasındaki farkın yüksek olması ya da göz derecelerinin her iki gözde de yüksek olması ise, aileler tarafından fark edilemediği için göz tembelliği tedavisinde geç kalınmaktadır. Bunun önlenmesi için 6. ay, 1.yaş, 3.yaş ve 6. yaşlarında çocukların göz muayenesinin yapılması gerekmektedir.

Göz Tembelliği Tanısı Nasıl Konur?

Göz tembelliği tanısı göz muayenesi ile konur. Bebeklerde her iki gözün ayrı ayrı takip ve odaklanma özellikleri ile, daha büyüklerde ise resim ve şekillerle görme değerlendirilir. Şaşılık testleri yapılır. Gözün ön ve arka tabakasında görmeye engel olacak bir sorun olup olmadığına bakılır. Göz dereceleri ölçülür.

Göz Tembelliği Tedavi Yöntemleri

Erken tanı sayesinde göz tembelliğinin tedavi edilmesi mümkün olmaktadır.

Şunu iyi biliyoruz ki, göz tembelliği tedavisinin başarısı yaşla birlikte azalır. Ambliyopi erken çocukluk döneminde tedavi edilmezse veya eksik tedavi edilirse, yaşam boyu görme bozukluğu ile sonuçlanır.

Gelişmekte olan görsel sistemin duyarlılığı 7-8 yaşına kadar devam etmektedir. Bu döneme kritik dönem demekteyiz. Bu, göz tembelliği tedavisinde başarı ihtimalimizin yüksek olduğu dönemdir.

Son yapılan çalışmalarda beyin gelişiminin kritik dönemden sonra da devam ettiği (plastisite) ve 15-18 yaşına kadar tedavinin etkili olabildiği gösterilmiştir. Bu nedenle hangi yaşta olursa olsun göz tembelliği bulunan tüm çocuklara tedavi başlanmalıdır.

Çocuklarda Göz Tembelliğinin Tedavisi

Göz tembelliği için ilk olarak tembelliğe neden olan sebebin tedavi edilmesi gerekmektedir. Göz tembelliğinde uygulanabilecek herhangi bir ameliyat tekniği bulunmamaktadır. Ancak göz tembelliğine neden olan göz kayması, katarakt ya da göz kapağı düşüklüğü ise o zaman bunların tedavisi için ameliyat uygulanmaktadır.

Bir çocukta göz tembelliği varlığında zayıf gözde görüşü güçlendirmek önemlidir. Göz tembelliğine neden olan göz sorunları gözlük veya ameliyatla düzeltilse bile göz tembelliğinin kendisi tedavi edilmelidir. Aksi takdirde, çocuk ömür boyu görme sorunu yaşayacaktır.

Optik Tedavi

Göz tembelliğinin sebebi kırma kusuru (miyop, hipermetrop, astigmat) ise o zaman hastalarda gözlük tedavisine başlanmaktadır. Sadece gözlükle çoğu çocuğun görme düzeyleri belirgin olarak artar.

Bu artışı ilk haftalarda daha belirgindir ve 30 haftaya kadar devam edebildiği gösterilmiştir. Göz kayması olan hastalarda da derece varsa öncelikle gözlük verilir.

Kapama Tedavisi

Gözlüğe alışma ve görmenin artması yaklaşık 1,5-2 ay kadar beklendikten sonra kapama tedavisi başlanır. Kapama tedavisinde iyi gören göz her gün belli bir süre kapatılarak az gören gözün çalıştırılması amaçlanır. Günde kaç saat kapama yapılacağını göz doktoru belirler ve yapılan kontrollerde kapamanın süresini arttırıp azaltabilir. Düzenli takip sayesinde tembellik görülen gözde görme keskinliği artırılmış olur.

Göz tembelliğinin sebebi şaşılık ise ve çocuğun gözlük derecesi varsa, yine öncelikle gözlük reçete edilir. Kısa bir gözlüğe alışma süresinden sonra kaymayan göze kapama tedavisi başlanır. Bir gözünde kayması olan ve gözlük derecesi olmayan çocuklarda kapama hemen başlanır. Şaşılık ameliyatına kadar tembel gözün görmesi mümkün olduğunca arttırılmaya çalışılır.

Kapama tedavisi, tembel gözün görmesi iyi gören gözün görme düzeyine ulaşana veya en az 6 ay görme düzeyinde artış saptanmayana kadar önerilen aynı sürede devam eder. Sonrasında aşamalı olarak gözün kapatılma süresi azaltılır.

Kontrol muayenelerinde görmede herhangi bir azalma saptanmazsa tedavi bıraktırılır. Kapama tedavisinin birden bırakılması görmede tekrar azalma riski taşıdığı için, azaltarak bırakılması tavsiye edilmektedir.

Atropin Tedavisi

Kapamaya uyum sağlayamayan, örneğin kapama yaptırmayan veya düzenli kapama yapılamayan hastalarda kapama tedavisine alternatif olarak kullanılır. %1’lik hazırlanan atropin damlası iyi gören göze damlatılır. İyi gören göz net göremez ve odaklanamaz, böylece tembel göz çalışmaya zorlanır.

Bazı çalışmalar her gün damlatmak yerine sadece hafta sonu bir kez atropin damlatmanın da aynı etkiye sahip olduğunu öne sürmüştür. Yapılan çalışmalarda atropin tedavisinin kapama tedavisi kadar etkili olduğu ve hasta uyumunun kapama tedavisinden fazla olduğu gösterilmiştir.

Fakat olası yan etkileri sebebiyle tedavide ikinci seçenek olarak düşünülür. Fotofobi (ışıktan rahatsız olma), göz ağrısı, kapaklarda ve konjonktivada tahriş, yüz kızarması, ağız kuruluğu, taşikardi, deliryum, baş ağrısı ve nöbet eşiğinin düşmesi gibi yan etkileri olabilmektedir.

Kapama Tedavisi Nasıl Yapılır?

Kapama tedavisinde iyi gören göz yapışkan bir kapama bandı veya korsan göz bandı ile kapatılır. Korsan göz bantlarını çocuklar kolaylıkla çıkarabildiği için pek tavsiye edilmemektedir. Yapışkan göz bantları birçok boyutta ve çocuklar için farklı desenlerde mevcuttur.

Rahat olmasını ve çocuğun gözünde alerji veya tahriş yapmamasını da göz önünde bulundurarak bu bantlardan alınabilir. Gözlük kullananlarda gözlüğe geçirilen bantlar da mevcuttur. Bunlar uzun süreli kullanımları olan, gözlüğe takılı olduğu için göz çevresinde tahriş yaratmayan bantlardır fakat kayarak gözü açıkta bırakma veya gözlüğün altından bakma ihtimalleri olduğu için, kullanırken sık sık kontrol edilmelidir. Amaç doktorun önerdiği kadar süre tembel olan gözün çalışmaya zorlanmasıdır.

Küçük çocuklar ve görme düzeyi çok düşük olanlar gözlerinin kapatılmasını istemezler ve sık sık bandı çıkarırlar. Aile için gerçekten zor olan bu süreç sabır ve şefkatle yönetilmeli, çocuğunuzun yanında olduğunuz sürekli hissettirilmelidir.

Okul öncesi ve okul çağı çocuklarıyla konuşarak bu kapamanın ne kadar önemli olduğu, gözünün daha iyi göreceği gibi açıklayıcı konuşmalar yapmak, tedaviye uyumu kolaylaştıracaktır. Zamanla görmenin de artmasıyla çocuklar bu kapamalara alışacaklardır.

Daha küçük çocuklarda ise oyun haline getirmek çocuğun daha rahat kabullenmesini sağlayacaktır. Diğer aile üyeleri de gözlerine bant takabilir veya çocuğun sevdiği oyuncaklarına da bant takabilirsiniz. Günün belli bir saatini oyun zamanı olarak belirleyip her gün o saatlerde oyuncakların ortaya getirilmesi, kapama yapılarak oyun oynanması çocuğun kapamayı kabullenmesinde ve düzenli bir şekilde kapama yapılmasında çok etkili olmaktadır.

Kapama yapıldığında mümkün olduğu kadar tembel gözü çalıştıracak aktiviteler yapılması önerilir. Resim çizmek, boyama yapmak, kitap okumak, boncuk dizmek, lego vb. oyunlar oynamak bunlardan bazılarıdır. Yakın aktivitelerin görmeyi daha iyi geliştirdiği bilinse de, televizyon seyretmek gibi uzak aktivitelerin de görmeyi arttırmada etkili olduğu gösterilmiştir.

Kapamanın dışarıda, okulda veya ev dışındaki yerlerde yapılmasını öneren bir doktor değilim. Hem çocuğun kendini diğerlerinden farklı ve sorunlu görmemesi, psikolojik olarak onu etkileyebilecek söylemlerden kaçımak hem de gözü az gördüğü için düşme tehlikesinden korunmak için kapamanın sadece evde ve aile yanında yapılmasından yanayım. Elbette bazı özel durumlarda kreş veya anaokulunda kapama yapılması gerekebilir, bunları istisna olarak tutuyorum.

Göz Tembelliği Tekrarlar mı?

Başarıyla tedavi edilen hastaların yaklaşık dörtte birinde tedavi kesildikten sonra bir yıl içinde görme tekrar azalabilir. Tedavisi aniden veya 10 yaşından önce kesilen veya şaşılığa bağlı göz tembelliği olan hastalarda tekrarlama riski daha yüksektir. Bu durumdan kaçınmak için tüm hastalarda kapama süresini kademeli olarak azaltarak uzun bir süreçte tedaviyi bırakıyoruz.

Göz Tembelliği Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Toplumda yaklaşık olarak %2 ile %4 arasında görülen göz tembelliği, hayatın ilk yıllarında tanı alması ve tedavi edilmesi sayesinde tamamen iyileştirilebilen bir hastalık olmaktadır. Ancak göz tembelliğinin tedavi edilmemesi sadece görme keskinliği üzerinde değil üç boyutlu görüntünün oluşmasında da problemlere neden olmaktadır.

Göz tembelliğinin tedavi edilmemesi durumunda çocukların seçeceği meslekler de etkilenebilmektedir. Bunun yanında herhangi bir travma sırasında kişilerin sesin geldiği yöne sağlıklı gözü ile bakmasından dolayı genellikle iyi gören gözün hasar aldığı da bilinmektedir.

Az gören gözün ileri zamanlarda kayma ihtimali de düşük değildir.

Ehliyet almaktan, meslek seçimine kadar hayatın birçok alanını etkileyen, yetişkinlikte tedavi edilemeyen ve çocukken tedavisi mümkün olan göz tembelliğini lütfen önemseyelim.

Instagram’da bizi takip etmek için tıklayınız.